Türkiye-Suudi Arabistan Ekonomik İlişkileri

I. GENEL BİLGİLER Suudi Arabistan (SA) Ekonomisine İlişkin Veriler (2006 Tahmini): Nüfus: 27.019.731 Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (milyar Dolar): 286,2 milyar Dolar GSYİH’deki büyüme oranı: %5,9 Kişi Başına Milli Gelir (Dolar): 13,800 Enflasyon: % 1,9 İşsizlik: % 13 Petrol sektöründeki büyüme: %7 Petrol dışı sektördeki büyüme: %8.4 Özel sektördeki büyüme: %6,4 İnşaat sektöründe büyüme: %6 Elektrik, gaz ve su sektörlerinde büyüme: %4,9 Ulaştırma sektöründe büyüme: %9,9 Toptan ve perakende sektöründe büyüme: %6,2 Ortalama günlük petrol üretimi: 9.5 milyon varil/gün OPEC içindeki üretim kotası: 9,099 milyon varil/gün Altın ve Döviz Rezervleri: 31,6 milyar Dolar Dış Ticaret (milyar Dolar) İhracat: 204,5 İthalat: 64,16 Dış ticaret dengesi: 140,34 Arap ülkelerinin toplam gayrisafi milli hasılalarının yaklaşık %25’ini üreten Suudi Arabistan, Ortadoğu bölgesinin en büyük ve önemli ekonomilerinden biridir. Genel hatlarıyla bakıldığında Suudi ekonomisinin %57.4’ünü sanayi sektörü (petrol/gaz %41.9 – imalat %10.1 – inşaat %5.4), %38.6’sını hizmet sektörü, %4’ünü ise tarım sektörü oluşturmaktadır. 1993 yılında başlayan SA’nın DTÖ’ye üyelik sürecinin yıl içinde tamamlanarak, SA’nın 11 Aralık 2005 tarihinden itibaren DTÖ’nün 149. üyesi haline gelmesi dış ekonomik ilişkiler açısından en önemli gelişmeyi teşkil etmiştir. ABD, ülke bazında, SA’nın en büyük ticaret ortağı olmayı sürdürmektedir. İki ülke arasında 2004 yılında 26 milyar Dolar (SA’nın ihracatı 21, ithalatı 5,2 milyar Dolar) olan ticaret hacmi, 2005 yılı sonunda 34 milyar Dolar’a (SA’nın ihracatı 27,2, ithalatı 6,8 milyar Dolar) ulaşmıştır. Öte yandan, SA özellikle Çin ile ticari faaliyetlerini geliştirmeye önem vermektedir. Çin’in artan enerji ihtiyacı bu bağlamda belirleyici konumdadır. 2005 yılında SA-Çin ticaret hacmi, 2004 yılına oranla %59 artışla 14,5 milyar Dolar seviyesine ulaşmıştır. Suudi Arabistan Yatırımlar Genel İdaresi (SAGIA) tarafından verilen yatırım lisansları temelinde bakıldığında, Japonya, SA'daki yabancı yatırımlar açısından birinci sırada yer almaktadır (Kumülatif olarak bakıldığında ise ABD halen birinci sıradadır). II. İKİLİ EKONOMİK İLİŞKİLER Ülkemiz ve Suudi Arabistan ekonomileri tamamlayıcı nitelik taşımaktadır. Türkiye, Ortadoğu bölgesinin en gelişmiş ekonomisidir ve pazara yakın olma üstünlüğüne sahiptir. Türkiye-SA dış ticareti mevcut hacmi küçümsenmeyecek bir düzeydedir. Türkiye ile Suudi Arabistan arasındaki ticarete ilişkin rakamsal veriler milyon Dolar cinsinden aşağıda sunulmuştur: Yıl İhracat İthalat Hacim Denge 2001 501 730 1230.3 -229 2002 555 794 1348.4 -239.1 2003 741.5 969.1 1711 -227.7 2004 768.4 1231.5 1999.9 -463.1 2005 958.4 1886.2 2844.6 -927.7 2006 983 2246.9 3229.9 - 1263.9 İhracat İthalat Hacim Denge 2001 501 730 1230.3 -229 2002 555 794 1348.4 -239.1 2003 741.5 969.1 1711 -227.7 2004 768.4 1231.5 1999.9 -463.1 2005 958.4 1886.2 2844.6 -927.7 2006 983 2246.9 3229.9 - 1263.9 İhracatımızın bileşiminde otomotiv, giyim, tekstil, demir ve çelik, sebze, meyve ve mamulleri ön plana çıkmaktadır. Karşılaştırmalı üstünlüğümüzün bulunduğu bu alanlardaki payımızı, tanıtım, dağıtım ve pazarlamaya daha fazla ağırlık vermek, muhakkak yerel firmalarla ortaklıklar kurmak ve gerekirse ortak üretim gibi yollara başvurmak suretiyle artırmamız hedeflenmektedir. İthalatımızın ise, yaklaşık %80’ini ham petrolden ürünler oluşturmaktadır. Suudi Arabistan’a yaptığımız ihracatın toplam ihracatımız içindeki payı %1.5 civarındadır. Suudi Arabistan’dan yaptığımız ithalat ise toplam ithalatımızın yaklaşık %2’ini oluşturmaktadır. SA’nın en büyük ticaret ortakları 2005 yılında: AB (%28), ABD (%9.4), Japonya (%6.8), Çin (%5), Güney Kore (%3), Avustralya (%2.8), Hindistan (%2.3), İsviçre (%1,7), Brezilya (%1.4) ve Türkiye (%1.4) olmuştur. Ülkemizde tekstil, gıda, dış ticaret, gayrimenkul ve turizm sektöründe faaliyet gösteren 120 civarında Suudi firması bulunmaktadır. Bu firmaların toplam sermaye tutarı 600 milyon YTL tutarındadır. III. KARMA EKONOMİK KOMİSYON (KEK) VIII. Dönem Karma Ekonomik Komisyonu Toplantısı 17-19 Mayıs 2004 tarihlerinde Cidde’de yapılmıştır. Bu toplantının gündemini, Türkiye’de yatırım ve özelleştirme olanakları, Kara Ulaştırma Anlaşması ve Denizcilik Anlaşması, İletişim ve Posta alanında teknik işbirliği, Suudi tarafının şehir planlama ve çevre yönetimi konusunda ülkemizin tecrübelerinden istifade etme talebi, diploma ve derecelerin karşılıklı denkliklerinin kabul edilmesi konusu, kültürel ilişkilerin geliştirilmesi ve turizm alanında işbirliği hususları oluşturmuştur. IV. İŞ KONSEYİ Türk-Suudi Arabistan İş Konseyi, 11 Ekim 2003 tarihinde Cidde’de kurulmuş ve faaliyetlerine başlamıştır. 17-19 Mayıs 2004’te Cidde’de yapılan Türk-Suudi Arabistan 8. Dönem KEK Toplantısı'na katılım sağlanmış, Eylül 2004’te İstanbul’da Suudi İş Adamları Heyeti ile bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Türk-Suudi İş Konseyinin son toplantısı Sayın Başbakanımızın Cidde Ekonomik Forumuna katılmak üzere 23-25 Şubat 2007 tarihlerinde bu ülkeye ziyareti kapsamında Cidde’de gerçekleştirilmiştir. V. İLİŞKİLERİMİZİN AHDİ DURUMU • Ticaret Anlaşması: 1 Mayıs 1974 tarihinde Riyad'da imzalanmış ve yürürlüğe girmiştir. • Ekonomik ve Teknik İşbirliği Anlaşması: 1 Mayıs 1974 tarihinde Riyad'da imzalanmış ve yürürlüğe girmiştir. • Türkiye Cumhuriyeti ile Suudi Arabistan Krallığı Arasında İki Akit Devletin Hava Taşımacılık Teşebbüslerinin Faaliyetleri Dolayısıyla Alınan Vergilerde Karşılıklı Muafiyet Anlaşması: 11 Ocak 1987 tarihinde imzalanmış, hükümleri ise 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamıştır. • Türkiye-Suudi Arabistan Karma Ekonomik Komisyonu VIII. Dönem Toplantısı Mutabakat Zaptı: 19 Mayıs 2004 tarihinde İstanbul'da imzalanmıştır. • Türk-Suudi İş Konseyi Kuruluş Anlaşması: 11 Ekim 2003 tarihinde Riyad’da Konseyin Türk tarafı Eşbaşkanı Ömer Kılınç ile Suudi Odalar Konseyi Başkanı Abdurrahman Al Jeraisy tarafından imzalanmıştır. • Çifte Vergilendirmeyi Önleme (ÇVÖ) Anlaşması: İlk tur müzakereler 26-29 Kasım 2006 tarihlerinde Riyad’da yapılmıştır. İkinci tur müzakerelerin 26 Şubat-1 Mart 2007 tarihleri arasında Ankara’da yapılmış ve taslak metin üzerinde büyük oranda uzlaşmaya varılmıştır. • Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması: Devlet Bakanı Ali Babacan ve Suudi Arabistan Krallığı Maliye Bakanı İbrahim A. Al-Assaf tarafından 8 Ağustos 2006 tarihinde Ankara'da imzalanmış olup, onay işlemleri devam etmektedir. • Sağlık Alanında İşbirliği Mutabakat Zaptı: Sağlık Alanında Mutabakat Zaptı 8 Ağustos 2006 tarihinde Ankara’da imzalanmıştır. Sözkonusu metnin onay işlemleri devam etmektedir. • Karayoluyla Yolcu ve Yük Taşımacılığının Düzenlenmesi Hakkında Anlaşma: Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve Suudi Arabistan Krallığı Ulaştırma Bakanı adına Maliye Bakanı İbrahim A. Al-Assaf tarafından 8 Ağustos 2006 tarihinde Ankara'da imzalanmış olup, Anlaşma’ya ilişkin onay işlemleri sürmektedir. VI. TÜRK MÜTEAHHİTLİK FİRMALARININ SUUDİ ARABİSTAN’DAKİ FAALİYETLERİ SA’da 1980-2006 dönemini kapsayan süreçte 16 Türk firması tarafından yaklaşık 3,5 milyar Dolar tutarında iş üstlenilmiştir. Büyük oranda, Gama, Yüksel ve Tefken İnşaatın üstlendiği projeler altyapı ve konut inşası alanlarında yoğunlaşmaktadır. Yakın dönemde, Suudi Arabistan'da (SA) uzun yıllardır iş yapan Türk müteahhitlik şirketi Yüksel İnşaat, SA'nın güneyindeki Jizan şehrinde inşa edilecek "Damad Barajı"nın ihalesini kazanmıştır. SA'da şimdiye dek 550 milyon Dolar'lık iş üstlenmiş olan ve geniş ölçekli deniz suyu arıtma ve su iletim hatları inşası projelerinden de pay almış olan Yüksel İnşaat'ın SA'da hâlihazırda yürütmekte olduğu diğer projeler aşağıda sunulmuştur: • Baysh Barajı inşaatı (Jizan) 53 milyon Dolar (2008'de tamamlanacak) • Murwani Barajı inşaatı (Cidde) 70 Milyon Dolar (2009'da tamamlanacak) • Kral Faysal Üniversitesi Kampusu altyapı inşaatı (Dammam) Suudi Arabistan’da yabancı yatırımcılar için faaliyet alanları ve asgari sermaye miktarı 10 Nisan 2006 tarihinde SA Bakanlar Kurulu’nun onayladığı “Yeni Yabancı Yatırımlar Yasası” ile belirlenmiştir. Sözkonusu yasaya göre, ülkedeki yabancılar tamamı kendilerine ait şirket kurabilmekte, yabancılara ait şirketler kendi kefaletleri altında ülkeye işçi getirebilmekte, işyerleriyle ilgili gayrimenkul satın alabilmektedirler. Yabancı yatırımcıların asgari sermaye miktarları ise, tarım sektörü için 25 milyon SAR (6.7 milyon ABD Doları), sanayi sektöründe 5 milyon SAR (1.34 milyon ABD Doları), diğer faaliyet alanlarında ise 2 milyon SAR (533 bin ABD Doları) olarak belirlenmiştir. Yabancıların, petrol arama ve çıkartma, sigortacılık, askeri konular, basın yayın, haberleşme, uydu ve uydu teknolojileri, balıkçılık, eğitim ve öğretim alanlarında yatırım yapmalarına izin verilmemektedir. 2 milyon SAR’ın altında bir sermaye ile SA’da yatırım yapan yabancılar ise, kefil sistemi olarak adlandırılan, bir SA vatandaşı adına bu ülkede ticari faaliyetlerini yürütebilmektedirler. Bir diğer ifadeyle, yabancılar küçük ölçekli işyerlerinde kefillik sistemine tabidirler. Suudi Arabistan’da kendi işyerine sahip vatandaşlarımızın büyük çoğunluğu bu “küçük ölçekli işyeri” olarak tanımlanan kategoriye dahil olup, ticari faaliyetlerini kefillik sistemi içerisinde sürdürmektedirler.