Tacikistan İle İlgili Her Türlü Bilgi

Tacikistan Haritası

Resmi adı: Tacikistan Cumhuriyeti
Başkenti: Duşanbe (Nüfusu: 612.000)
Diğer önemli şehirleri: Hocent, Kul'ab, Novabad.
Yüzölçümü: 143.100 km2
Nüfusu: 5.710.000 (1993 tahmini). Nüfusun % 33'ü şehirlerde yaşamaktadır. Ortalama ömür 67 yıldır. Çocuk ölümlerinin oranı binde 41'dir. Nüfusun % 43'ünü 14 yaşın altındakiler oluşturmaktadır.
Km2 başına düşen insan sayısı: 39.9

Duşanbe'de parti merkez binasi olan Vahdet Sarayı

Nüfus artış hızı: % 2.6
Etnik yapı: Tacikistan'ın yerlisi olan Tacikler ülke nüfusu içinde % 62.2'lik bir oranı oluşturmaktadırlar. Ülkedeki ikinci büyük etnik grup % 23.5 orana sahip olan Özbeklerdir. Diğer etnik unsurlar ve genel nüfusu içindeki oranları ise şöyledir: Rus (% 9.6), Tatar (% 1.4), Kırgız (% 1.25). Bunların dışında kalan etnik unsurların hiçbirinin oranı % 1'i bulmamaktadır. Onların da başında gelenler Ukraynalılar, Almanlar ve Türkmenlerdir. Tacikler, Farisi soyludurlar ve Farsça'nın bir şivesini konuşurlar. Afganistan'da yaşayan Taciklerin sayısı Tacikistan'da yaşayanların sayısından çoksa da burada ülke nüfusunun % 24'ünü oluştururlar. (Afganistan'ın etnik yapısına bkz.) Tacikler Özbekistan, Rusya ve Kazakistan'a da yayılmışlardır. İranlılar genellikle Şii olmakla birlikte onlarla aynı soydan gelen Taciklerin büyük çoğunluğu özellikle Orta Asya Tacikleri sünni ve hanefidir. Ruslar, Ukraynalılar ve Almanlar dışında kalan diğer etnik unsurlar Türk kökenli ve Müslümandırlar. (Bunlar hakkında Türk cumhuriyetlerinin etnik yapılarına bkz.)
Dil: Resmi diller Tacikçe, Özbekçe ve Rusça'dır.

Başkent Duşanbe'de Ortodox Kilisesi 

(Orthodox Church in Dushanbe)

Din: Tacikistan nüfusunun % 90'ı Müslümandır. Müslümanların büyük çoğunluğu sünni ve hanefi, az bir kısmı Şiidir. Geriye kalan nüfus hıristiyan ve çoğunluğu ortodoks, az bir kısmı protestandır.
Coğrafi durumu: Orta Asya ülkelerinden olan Tacikistan, doğudan Çin, güneyden Afganistan, batıdan ve kuzey batıdan Özbekistan, kuzeyden Kırgızistan ile çevrilidir. En yüksek yeri Komünizm Tepesi (7483 m.)'dir. Topraklarının % 93'ü dağlıktır. Ancak dağlık alanlarda da tarım arazisi veya otlak olarak kullanılan araziler mevcuttur. Topraklarının % 7'si tarım alanı, % 23'ü otlaktır. Ülkeye sert bir iklim hâkimdir. Kışlar çok soğuk yazlar çok sıcak geçer. Sıcaklık kışın dağlık bölgelerde bazen - 60 dereceye kadar düşmekte, yazın ise vadilerde + 48 dereceye kadar çıkmaktadır.

Yönetim şekli: Tacikistan bağımsızlık sonrasında çok partili demokratik düzene geçtiyse de iç çatışmalar sonrasında Rusya'nın askeri desteğiyle yeniden eski komünistlerin hâkimiyetinde bir diktatörlük rejimi hâkim kılındı. Hükümet muhalefet partilerini kapatarak 80 kişilik bir ara dönem parlamentosu oluşturdu. Tacikistan, BM, BDT (Bağımsız Devletler topluluğu) ve IMF (Uluslararası Para Fonu) gibi uluslararası örgütlere üyedir.
Siyasi partiler: Tacikistan yönetimi muhalefet partilerini anayasal düzene karşı silahlı ayaklanma başlatmakla suçlayarak kapattıysa da bu partilerin halk arasındaki etkisi devam etmektedir. Bu partilerin başta gelenleri şunlardır: İslâmi Diriliş Partisi:  Demokrasi Partisi: Liberal anlayışa sahip ve komünizm karşıtı bir partidir. Komünistlere karşı İslâmi Yenilik Partisi'yle işbirliğine girmiştir. Rastohez Milli Cephesi: Gelenekçi bir İslâmi anlayışa sahip ve Tacik milliyetçiliğini savunan muhafazakâr bir partidir. Sosyalist Halk Cephesi: Eski Komünist Parti'nin devamıdır.
İdari bölünüş: 3 idari bölgeye ayrılır.

Tarihi: Tacikistan 1920'de Sovyet askerleri tarafından işgal edildi ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra 9 Eylül 1991'de bağımsız bir devlet oldu. Bağımsızlıktan sonra Kasım 1991'de gerçekleştirilen hileli seçimlerde eski komünist ve eski başkan Rahman Nabiyev cumhurbaşkanlığına seçildi. Resmi açıklamalara göre Nabiyev oyların % 58'ini İslâmi Diriliş Partisi ise % 33'ünü almıştı. Muhalif partiler hile karıştırıldığı gerekçesiyle seçimlerin yenilenmesini istediler. Ancak Yüksek Seçim Kurulu bu isteği reddetti ve seçimleri geçerli saydı. Bunun üzerine muhalif gruplar Mart 1992'den itibaren yönetimin istifası isteğiyle gösteriler düzenlemeye başladılar. Zamanla gösteriler ülkenin her tarafına yayıldı ve 2 Eylül 1992'de Nabiyev istifa etmek zorunda kaldı. Ardından İslâmi Diriliş Partisi genel başkan yardımcısı Devlet Osman'ın başbakan yardımcısı olduğu ve bütün siyasi partilerin temsil edildiği bir milli ittifak hükümeti kuruldu. Nabiyev'in yerine de eski meclis başkanı Ekber Şah İskenderov geçirildi. Ancak komünistler bu hükümete karşı çıktılar ve Sosyalist Halk Cephesi adında bir milis cephesi oluşturarak güneydeki Kul'ab bölgesine ve kuzey kesimlere yığınak yapmaya başladılar. Çok geçmeden de silahlı saldırılar başlattılar. Öte yandan Tacikistan'da İslâmcıların da katıldığı bir milli ittifak hükümeti kurulması Rusya'yı ve Tacikistan'a komşu Türk cumhuriyetlerini endişeye sokmuştu. Bu cumhuriyetlerin yöneticileri İslâmi uyanışın kendi ülkelerini de etkilemesinden korkuyorlardı. Rusya, Özbekistan, Kazakistan ve Kırgızistan 7 Eylül 1993'te Tacikistan'a asker gönderme kararı aldı. Bu karar doğrultusunda 24 Ekim 1992'de 201. Rus zırhlı tümeni Tacikistan'ın başkenti Duşenbe'ye girdi. Daha önce istifa ettiğini bildiren Rahman Nabiyev de Rus askerlerinin ve Sosyalist Halk Cephesi milislerinin desteğiyle Duşenbe'ye döndü.

Nabiyev 7 Kasım 1992'de Rusya cumhurbaşkanı Boris Yeltsin'le Tacikistan'a gönderilen askeri birliklerin bu ülkede konuşlandırılması üzere bir anlaşma imzaladı. Nabiyev kısa bir süre iğreti bir şekilde devletin başında tutuldu ve arkasından İmamali Rahmanov cumhurbaşkanlığına getirildi. Nabiyev ise 11 Nisan 1993'te hayatını kaybetti. Tacikistan halkı komünistlerin yeniden yönetimi ele geçirmelerine ve Rus işgaline karşı çıktı. Bunun üzerine işgal kuvvetleri ülke genelinde bir temizlik hareketi başlattı. Çıkan çatışmalarda 100 binden fazla Tacikistanlı hayatını kaybederken 500 bin kişi de ülkesini terk ederek Afganistan'a sığınmak zorunda kaldı. Muhalefet liderleri de ülkelerini terk etmek zorunda kaldılar. İşgal kuvvetlerinin desteğiyle işbaşına geçen hükümet ülkelerini terk eden muhalefet liderlerini anayasal düzene karşı silahlı ayaklanma başlatmakla suçlayarak haklarında gıyabi davalar açtı. Muhalefet partilerini de aynı ithamla kapattı. Afganistan'a sığınan muhalif milisler zaman zaman Tacikistan içlerine girerek askeri mevzilere saldırılar düzenlemeye devam ettiler. Bu saldırılarda çok sayıda Rus askeri hayatını kaybetti. Buna karşılık Rus uçakları da Afganistan sınırını geçerek Tacik mültecilerin yaşadığı bazı bölgeleri bombaladılar. Rusya, Tacikistan'daki yönetimi İslâmi Diriliş Partisi, Demokrasi Partisi ve Rastohez Cephesi'nin oluşturduğu ortak cepheye karşı korumak için bu ülkeye çok sayıda asker yerleştirdi.
Dış problemleri: Rusya ve Tacikistan'a komşu BDT üyesi ülkeler, Tacikistan'da halk iradesinin yönetime aksetmesini askeri güçleriyle önlemektedirler. Yani bu ülke bağımsızlığına kavuşmuş görünse de bu fiilen gerçekleşmemiştir.

İç problemleri: Ülkenin en önemli iç problemi bağımsızlıktan buyana yaşanan yönetim sorunu ve yüzbinlerce Tacik Müslümanın Afganistan'a iltica etmesine yol açan gelişmelerdir. Yönetimin mültecileri geri çekmek için yaptığı güven vaadleri inandırıcı olmadı. Yönetim bu mültecilerin Afganistan'daki İslâmi çalışmalardan etkilenmelerinden endişe etmekteydi. (Bu konuda Tarih, İslâmi Hareket ve Yönetim kısımlarına bkz.)
İslami Hareket: Tacikler Farisi olmakla birlikte genellikle sünnidirler ve dinlerine bağlılıklarıyla bilinirler. Bu yüzden Tacikistan'da İslâmi Hareket daha Sovyetler Birliği dağılmadan önce başlamıştır. Bunda Afgan mücahitlerle doğrudan bağlantı içinde olmalarının da etkisi olmuştur. Eski Sovyet cumhuriyetleri içinde siyasi kimliğe sahip ve İslâm'ı devlete hâkim kılmayı amaçlayan ilk hareket Tacikistan'da başladı. Bu harekette öncülüğü İslâmi Diriliş Partisi yaptı. Bu partinin genel başkanlığına Muhammed Şerif Himmetzade getirilmişti. Parti, hükümetin baskıcı tutumu karşısında bir de milis güçleri oluşturdu. Çıkan iç çatışmalardan sonra Rusya'nın askeri desteğiyle yönetime el koyan hükümet bu partiyi kapattı ve İslâmi faaliyetleri de büyük ölçüde engelledi. Ancak halk arasında İslâmi uyanış tamamen durmuş değil. Özellikle Afganistan'a sığınan ve ülke nüfusunun yaklaşık % 10'unu oluşturan mültecilerin vatanlarına dönmeleri halinde önemli bir İslâmi potansiyel oluşturacakları sanılıyor.

Ekonomi: Diğer Orta Asya cumhuriyetlerinde olduğu gibi Tacikistan'da da ekonomi birinci derecede tarım ve hayvancılığa dayanır. Bu sektörlerden elde edilen gelirin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 37'dir ve çalışan nüfusun % 43'ü bu alanlarda iş görmektedir. Üretilen tarım ürünlerinin başında pamuk, tahıl ve çeşitli meyve ve sebzeler gelir. 1992'de 320 bin ton tahıl, 170 bin ton yer bitkileri, 10 bin ton baklagiller, 250 bin ton meyve, 800 bin ton sebze üretilmiştir. Hayvancılık da ülke ekonomisinde önemli bir yer tutar. 1992'de ülkede 1 milyon 400 bin baş sığır, 2 milyon 650 bin baş koyun, 100 bin baş domuz bulunuyordu. Tacikistan'da birçok aile de geçimini ipekçilikle sağlamaktadır.
Para birimi: Ruble.
Gayri safi milli hasılası: 5 milyar 995 milyon dolar. (Yıllık safi artış: % 1.8)
Kişi başına düşen milli gelir: 1050 dolar.
Dış ticaret: İhraç ettiği ürünlerinin başında bazı gıda maddeleri, çeşitli tarım ürünleri, tekstil ürünleri, deri, ipek, maden cevherleri ve bazı kimyasal maddeler gelir. İthal ettiği malların başında da ulaşım araçları ve yedek parçaları, makineler, petrol ürünleri, ilaç, elektrikli ve elektronik araçlar, bazı kimyasal maddeler ve dayanıklı tüketim eşyaları gelir. 1991'deki dış ticaret açığı yaklaşık 2.5 milyar dolar olmuştur.
Sanayisi: Tacikistan'da en çok tekstil, halıcılık, deri ve konfeksiyon sektörü gelişmiştir. Bu sektörlerle ilgili sanayi kuruluşları tüm sanayi kuruluşlarının % 48'ini oluşturmaktadır. Bunun dışında gıda, meşrubat, ağaç işleri, kimyasal maddeler ve inşaat malzemeleri üretimi, toprak ve madeni eşya imalatı ve bazı küçük ev ve büro eşyaları üretimi alanlarıyla ilgili sanayi kuruluşları bulunmaktadır. Ağır sanayisi yoktur. İmalat sanayisinin gayri safi yurtiçi hasıladaki payı yaklaşık % 15'tir. Çalışan nüfusun yaklaşık % 13.5'i sanayi sektöründe iş görmektedir.

Enerji: 1991'de 17.5 milyar kw/saat elektrik üretilmiş ve tamamı yurtiçinde tüketilmiştir. Kişi başına yıllık elektrik tüketimi ortalama 3.235 kw/saattir.
Ulaşım: Ülkenin tek havaalanı başkent Duşenbe'deki uluslararası trafiğe açık havaalanıdır. 5136 km. demiryoluna, 12.460 km'si asfaltlanmış olmak üzere 13.400 km. karayoluna sahiptir. Bu ülkede ortalama 27 kişiye bir motorlu ulaşım aracı düşmektedir.
Eğitim: Eğitim ücretsizdir. İlkokulların ve tüm ortaöğretim kurumlarının sayısı yaklaşık 3200'ü bulmaktadır. Tacikistan'ın en önemli yüksek öğretim kurumu 18 araştırma enstitüsü bulunan Tacikistan İlimler Akademisi'dir. Bunun yanı sıra 1 üniversitesiyle 7 yüksek okulu mevcuttur. Okuma yazma bilenlerin oranı ise % 90 civarındadır.
Sağlık: Tacikistan'da 375 hastane, toplam olarak 14.500 doktor ve diş doktoru, 44 bin ebe ve hemşire mevcuttur. Ortalama 394 kişiye bir doktor düşmektedir. (Buna diş doktorları da dahildir.)